Peru’daki seçimleri solcu ve halkçı aday Ollanta Humala’nın kazanması çok önemli bir olaydı. ABD’nin bölgedeki etkisine baktığımız zaman, bu seçim Washington’un bölgedeki iki müttefikinden birini kaybetmesi anlamına geliyor. Bölgedeki tek ABD müttefiki Şili’nin sağcı hükümeti kaldı. Artık Brezilya, Arjantin, Venezuela, Bolivya, Ekvador, Paraguay, Uruguay ve Peru ABD’den bağımsız solcu hükümetlere sahip. Bu hükümetlerin ABD’ye bağımlılığı Avrupa’nın ABD’ye bağımlılığından bile daha az bir seviyeye geriledi. Manuel Santos’un Kolombiya’sı ise artık bu solcu hükümetlere ABD’ye olduğundan daha yakın.

BİRLEŞİK GÜNEY AMERİKA
Bu, siyasal ve ekonomik anlamda bölgesel entegrasyonun daha pürüzsüz bir şekilde ilerleyeceği anlamına geliyor –her ne kadar bu uzun vadeli bir proje olsa da. Örneğin 5 Temmuz günü bölgedeki bütün ülkelerin liderleri – İstanbul ile kardeş şehir olan – Venezuela’nın başkenti Caracas’da buluşacak ve CELAC’ın (Latin Amerika ve Karayip Devletleri Topluluğu) gelişimi için yapabileceklerini tartışacaklar. Bu bölgesel organizasyon ABD ve Kanada dışındaki bütün bölge ülkelerini içeriyor ve diplomatik nedenlerle açıkça söylenmese de amacı OAS’ın (Organization of American States – Amerikan Devletleri Örgütü) yerini almak. Bu yeni örgüt, ABD’nin, Honduras ve Haiti örneklerinde de görüldüğü gibi OAS’ı anti-demokratik emeller için suiistimal etmesine bir cevaptır.

ABD DEĞİŞİMİ OKUYAMADI
UNASUR’un (Güney Amerika Halkları Birliği) son derece genişleyen rolünü de içeren bu kurumsal değişimler, bölgedeki diplomatik ilişkilerin normlarını ve geleneklerini de değiştirmektedir. Öncülünün bölgeye yönelik politikalarını devam ettiren Obama yönetimi, bu yeni gerçekliği kabul etmekte yavaş kalmıştır. Bunun sonucunda Bolivya, Venezuela ve Ekvador’da büyükelçilikleri kapanmıştır.

Seçimlerin Peru için çok önemli olmasının birçok nedeni var. Nobel ödüllü Perulu muhafazakâr yazar ve siyasetçi Mario Vargas Llosa, Humala’nın zaferinin demokrasiyi kurtardığını düşünüyor. Eski devlet başkanı Alejandro Toledo “Halk kazandı, demokrasi kazandı, insanların anıları kazandı. İnsanlar, toplumu içeren ekonomik büyümeye oy verdi” diyor. Gerçekten de babası sayısız siyasi cinayet nedeniyle hapis yatan diğer adayın başkan seçilmesi Perululara ve dünyaya çok kötü bir mesaj olurdu. Kendisini babasından uzak göstermek istese de babasıyla aynı danışmanları kullanıyor oluşu insanların bu konuda ikna olmamasını sağlıyor.

HALK DERSİNİ ALDI
Seçimlerin dikkat çeken başka yönleri de var. Öncelikle bu seçim seçmenlerin, ülkenin zengin ve elitlerinin çoğunun (buna büyük medya grupları da dahil) tersine hareket etmesinin bir başka örneği oldu. Solcular Humala’yı, bazı siyasal aktörlerin desteğini almak için verdiği bazı sözlerden ve tavizlerden dolayı eleştirebilir: örneğin kamulaştırma yapılmayacak olması. Ancak yine de o, zenginleri ve eliti tatmin etmek için aday olmuş bir başkan değil. Bu, demokrasi adına Güney Amerika siyasetinde daha önce görülmemiş olan, ancak son yıllarda peş peşe gerçekleşen muhteşem şeylerden biri: Gelirin, refahın, üretim ve iletişim araçlarının çoğunu kontrol edenler, seçimlerde yeniliyor. Washington’da böyle bir şeyin olma ihtimalini baktığınızda, ABD’nin ne kadar demokrasiden uzak bir ülke olduğu daha da iyi anlaşılabilir.

Geçtiğimiz on yıldaki rekor ekonomik büyümeye rağmen Peru’nun geleneksel elitinin, seçimlerin hem birinci, hem de ikinci turunda yenilmiş olması da ilgi çekici. Peru’da GSYH 2000 yılından beri yılda ortalama yüzde 5,7 büyüyerek bölgenin en çok büyüyeni oldu. Yiğidi öldür, hakkını yeme: önceki iki devlet başkanı, Alejandro Toledo ve Alan Garcia, neo-liberal çağda alışılmamış bir şekilde, mali politikalar ve kur rejimi de dahil olmak üzere makroekonomik politikaları çok iyi yönetti. Küresel krize karşı çok iyi önlemler aldılar ve krizi minimum hasarla atlattılar. Ekonomik büyümeden de bekleneceği üzere insanların hayatında bazı gelişmeler oldu: Resmi yoksulluk oranı 2001’de yüzde 55’ten 2009’da yüzde 35’e düştü. Ortalama yaşam süresi 70,5 yıldan 73,5 yıla çıktı ve çocuk ölümü binde 35,1’den 19,4’e düştü.

TOPLUMSAL PROGRAMLARIN ÖNEMİ
Ancak yine de 2009 yılında halen Peru nüfusunun yüzde 62’si günde 3 dolardan daha az gelire sahipti ve bu oran günümüzde de aynı. Peru, nüfusunun çoğu yoksul olan bir ülke. Kent nüfusu ile kırsal nüfus arasındaki gelir dağılımı, etnik ve bölgesel gelir farklılıkları kabul edilebilir düzeyden çok uzak. Genel olarak gelir ve refah paylaşımında çok büyük sorunlar var (kentlerde işsizlik yüzde 21’ken kırsal alanda yüzde 60!) ve bu yüzden halk kendini aldatılmış hissediyor. Garcia ve Toledo döneminde, bölgedeki diğer ülkelerin aksine, gelir adaletsizliği konusunda hiç bir büyük girişim başlatılmadı. Bolivya emeklilik yaşını 65’ten 58’e indirdi ve sosyal güvenlik sisteminde çok büyük iyileştirmeler yaptı, hidrokarbon endüstrisini kamulaştırdı ve toplumsal harcamaları arttırdı. Ekvador sağlık sistemi başta olmak üzere sosyal güvenlik sistemini geliştirdi. Venezuela bütün yurttaşlarına tamamen ücretsiz sağlık hizmeti sundu, kişi başına düşen net sosyal harcamaları üç katına çıkardı, eğitim ağında devasa büyümeler gerçekleştirirken bütün üniversiteleri de tamamen ücretsiz hale getirdi. Brezilya Lula’nın 8 yıllık döneminde asgari ücreti net yüzde 60 arttırırken yoksullara gelir aktarımı sağladı. Peru’nun son iki hükümeti ise bu tarz uygulamalardan habersizdi.

Ders açık: Tekrar seçilmek isteyen partiler ve hükümetler, gerçek toplumsal ve ekonomik değişimler yaratmalı. Güney Amerika’nın solcu hükümetleri bunu demokratik sürecin bir parçası haline getirmeyi başardı ve bu etki bölgedeki varlığını uzun yıllar boyunca hissettirecek gibi gözüküyor.