FAVELALARDAN SANAT ESERİ YARATANLAR:

Yoksul gecekondu mahallelerini boyayarak içinde yaşayan insanların gurur duyduğu bir mekan haline getiren Favela Painting projesi kentin yapısal sorunlarını çözme iddiası taşımasa da basit hamlelerle gerçek bir “kentsel dönüşüm” yapılabileceğini dünyaya gösteriyor

ONUR EREM onurerem@birgun.net

Brezilya’da yoksulların yaşadığı gecekondu mahalleleri olan favelaların boğucu ve estetikten uzak görünüşünü dönüştürmek, içinde yaşayan insanların hayatını renklendirmek için uğraşan bir vakıf var: Firmeza Vakfı. Vakfın başlattığı Favela Painting (Favela Boyama) projesini yürüten Hollandalı iki sanatçı Jeroen Koolhaas ve Dre Urhahn favelaların gri sıva ve tuğlalardan oluşan atmosferini rengarenk sanat eserleriyle canlandırıyor. Sanatçıların boyadığı mahalleler uzaktan bakıldığında da, içinde yaşarken de birer tabloyu andırıyor.

Projeyi başlatan Firmeza Vakfı kuruluş amacını “beklenmedik mekanlarda çarpıcı sanat eserlerinin yaratılmasını desteklemek, yerel halkla işbirliği yaparak onların sanatı ilham vermek, güzellik yaratmak, dikkat çekmek ve önyargılarla savaşmak için kullanmasını sağlamak” diye tanımlıyor.

Her şey 2006 yılında Hollandalı ikilinin Brezilya’da toplumun dahil olacağı bir sanat projesi üzerine kafa yormasıyla başladı. Favelaları mahalleliyle birlikte boyamaya karar veren ikili başlangıç noktası olarak Rio de Janeiro’nun suç oranı en yüksek favelası olan Vila Cruzeiro’yu seçti. Boyama sürecinde ikiliye mahallenin gençleri de eşlik etti. Boyama tamamlandığında mahallelinin mutluluk oranı yükselmiş, gençler arasındaki suç oranı az da olsa düşmüştü.

İlk başta Hollanda Kültür Bakanlığı’nın maddi katkısıyla başlayan Firmeza Vakfı’nın favela projeleri artık tamamen bağışlarla yürüyor. Koca mahalleleri boyamak için gereken litrelerce boya da gönüllülerin bağışlarıyla alınıyor.

İZBE MAHALLEDEN ÇEKİM MERKEZİNE

Koolhaas ve Urhahn’a göre favelaların renklerle donatılması toplumsal hiyerarşinin dibinde yer alan insanların hayatına neşe ve gurur katıyor. Toplumun dışladığı ve ötekileştirdiği mahalleler bir anda sanatsal bir manifestoya dönüşüyor, kentin ortasında olmasına rağmen kentin geri kalanıyla etkileşimi olmayan mahalleler turistlerin uğrak noktası haline geliyor. Mahalleli, yaşadığı yerden ve kendi kimliklerinden gurur duymaya başlıyor.

GERÇEK KENTSEL DÖNÜŞÜM BU!

Brezilya’daki ilk uygulamaların ardından proje dünya çapında ses getirdi. Önce Latin Amerika’da ardından dünyanın farklı bölgelerindeki gecekondu mahalleri benzer şekillerde güzelleştirildi, dönüştürüldü. Bu projenin önemli etkilerinden biri de, dünyada çoğu devletin soylulaştırmaya indirgediği “kentsel dönüşüm”ün ne kadar farklı şekillerde uygulanabileceğini ispat etmesiydi.

‘ÇİRKİN’ ÖNYARGILARI SANAT VE KOLEKTİF EMEK İLE KIRMAK

Brezilya’da aşırı yoksulların ve aşırı zenginlerin mahalleleri bazı yerlerde yanyana inşa edilmiş. İki mahalleyi ayıran şey ise genellikle büyük bir duvar ve yüksek güvenlik önlemleri oluyor. Zenginlerin pencerelerinden baktığında gördüğü favelaların “çirkinliği” zenginlerin o mahallelerde yaşayan yoksul halka karşı olan önyargılarını güçlendirirken bu önyargıları toplumun geri kalanına yaymalarını da kolaylaştırıyor. Çünkü onlara göre favelalar yalnızca kentin görüntüsünü bozan bir leke değil aynı zamanda temsil ettikleri değerlerle, Rio’nun yurttaşlarına yeterli barınma imkanı sağlayamadığını göstermesi nedeniyle de bir utanç kaynağı. Ancak gönüllülerin çabası ve halkın katılımıyla favelaları birer sanat eserine dönüştürülmesiyle, hem bir arada hareket etmelerinin sonucunu gören yoksul mahallelilerin kendine güveni artıyor, hem de kendilerini küçümseyen zenginlere kolektif emeğin bir gecede neleri değiştirebileceklerini gösteriyorlar.