Irak’ta Saddam’ın kenti Tikrit’i IŞİD’den temizlemek için İran desteğiyle yapılan operasyona, IŞİD’in güç kaybetmesine rağmen ara verilmesini BirGün’e değerlendiren Arif Keskin: Şiiler IŞİD’in başka bir cepheden saldırmaması için temkinli davranıyor

23.03.2015 ONUR EREM @onurerem

Irak’ta Şii ağırlıklı milislerin ve kendilerini destekleyen İran kuvvetlerinin IŞİD’i Tikrit kentinden çıkarmak için yaptıkları operasyon, IŞİD’in büyük güç kaybetmiş olmasına rağmen geçen hafta durduruldu. Operasyona ara verilmesini bölgedeki İran’ın etkisine karşı çıkan Sünni devletler ve ABD’nin siyasi baskısına bağlayanlar olsa da askeri kaynakları kentin ele geçirilen bölümlerinin IŞİD’in kurduğu bombalardan temizlenmesi için ara verildiğini söylüyor. Tikrit’in geleceğini ve bölgedeki dengeleri Ortadoğu uzmanı Arif Keskin ile konuştuk:

>> Tikrit Operasyonu’na ara verilmesinin arkasında siyasi nedenler mi, askeri nedenler mi görüyorsunuz?

İran’ın Tikrit Operasyonu’ndaki rolünden Sünni ülkelerin rahatsız olduğunu biliyoruz. Bu ülkeler İran’ın mezhepçi ve milliyetçi reflekslerle yürüttüğünü iddia ederek bunun Irak’a zarar vereceğini söylüyorlar. Fakat bu operasyona karşı çıkmaları İran’ın sahadaki etkisini azaltamaz. Saddam devrildiğinden beri Irak’ta İran etkinleşti ve Sünni ülkelerin bunu engelleyebilecek bir gücü yok. Bu nedenle operasyona ara verilmesinin siyasi nedenleri olmadığını düşünüyorum.

İran, tecrübelerinden yola çıkarak Tikrit’in bir tuzağa dönüşme ihtimaline karşı temkinli davranıyor. Bir tuzağa düşmemek için temkinli davranıyorlar. IŞİD’in her zaman başka bir yerden saldırıya geçip Tikrit’teki kayıplarını başka yerlerden telafi etme ihtimali var ve bu nedenle Şii milislerin tüm gücünü Tikrit’e yığmak bir risk oluşturuyor.

Fakat İran’ın Tikrit’ten vazgeçeceğini düşünmüyorum. Çünkü Saddam’ın doğduğu kent olan Tikrit’in simgesel bir anlamı var. Irak-İran savaşının ardından İran’da nefret edilen Saddam’ın kentinin İran güçlerinin yardımıyla ele geçirilmesi İran için tarihi bir zafer simgesi olacaktır.

>> Türkiye’nin buradaki etkisi ne seviyede? Türkiye’nin Musul’da eğitmeye başladığı Sünni milisler üzerinden bir etkisi olabilir mi?

Türkiye’nin Irak içindeki kavgada dengeyi değiştirebilecek bir etkisi yoktur. Şiilerle ilişkisi yok, Kürt bölgesiyle ilişkilerinde IŞİD nedeniyle tereddüt oluştu, Sünnilerin ise ülkede denklemi değiştirebilecek bir örgütleri, yapılanmaları yok. IŞİD’e yaklaşımı nedeniyle Türkiye hem Irak’ta hem dünyada bu kadar eleştirilirken bir etki yapacak gücü olamaz. Türkiye Irak’ta bir çıkmazla karşı karşıya. Eskiden bölgedeki ilişkilerini kullanarak İran ve Suudi Arabistan üzerinden etkide bulunurdu, batılı devletler aracılığıyla istediği bazı şeyleri yaptırabilirdi. Fakat bugün bölgedeki ilişkileri o kadar sorunlu ki bölgeden güç devşiremez.  Ayrıca Türkiye ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin Irak’ta güç göstermeye kalkışması ülkedeki Şiiler tarafından bir tehdit olarak algılanır. Bu nedenle sadece bazı grupları eğitmeyle bir etkide bulunamaz Türkiye. Şu anda Irak’ın makro politikalarını etkileyebilecek tek şey İran ve ABD arasındaki ikili ilişkidir.

>> Bugün IŞİD’le mücadelenin bölgede daha derin bir Şii-Sünni gerilimine yol açmadan yürütülebilmesi mümkün mü?

Bence bu olanaksızdır. Zaten IŞİD Şii-Sünni çatışmasını yaratan neden değil, bu çatışmanın sonucudur. Bu çatışma IŞİD’i yok ederek de çözülemez. Şii-Sünni çatışmasının arkasında İran, Suudi Arabistan ve diğer Sünni ülkelerin bölgeyi kontrol etmek için rekabetleri var.

Dünyada Şii nüfusun en yoğun yaşadığı ikinci bölge Basra Körfezi bölgesidir, buranın yüzde 70’i Şii’dir. Irak, İran, Bahreyn’deki yoğun Şii nüfusun dışında Suudi Arabistan’ın yüzde 20’si, Katar ve Kuveyt’in yüzde 30-40’ı Şiidir. Bu ülkelerdeki Şiiler tüm haklarından yoksun bırakılmış, yoksulluğa itilmiş, sistematik olarak dışlanan ve hakaret edilen, bazı bölgelerde kendi dini ayinlerine izin verilmeyen insanlardır. Bu nedenle Arap Baharı ile birlikte bölgedeki Şiiler demokrasi talebini yükseltti.

Şii-Sünni gerilimini bu noktaya taşıyan şey Saddam’ın devrilmesidir. Irak geçmişten beri İran’ı Ortadoğu’da engelleyen Arap ülkesi olarak tanımlanırdı. El Kaide ve Baas üzerinden başlayan gerilim bugün Suudi Arabistan ve İran üzerinden yükseliyor.

Arap coğrafyasında Şii-Sünni gerilimini yakın zamana kadar ikinci planda tutan ve dengeyi koruyan şey milliyetçi Arap soluydu. Hem İslamcılığın hem de mezhepçiliğin önünü kesiyordu. Sol yenilince İslamcılık yükseldi, bu süreçte de Şiileri kapsayamadı. İslamcılığın en büyük örgütü olan İhvan bile Sünniciliğe kaydı. Arap coğrafyasında bu mezhepçiliğe karşı mücadele eden bir aygıt da yok, aksine Selefilik yükseliyor. İslamcılık bölgeye zarar verdi. Bu tablo değişmediği sürece IŞİD ortadan kalksa bile sorun çözülmez. Sorunu çözmek için Türkiye de dâhil olmak üzere Sünni iktidarlar söylemlerini ve eylemlerini değiştirmeli.

>> Irak’ın Sünni nüfusundan IŞİD karşıtı güçlü bir blok yaratmak mümkün mü?

Irak’ta bütün Sünnilerin iradesini etkin şekilde seferber edebilecek kapsayıcı bir örgüt yok ve IŞİD de bu boşluğun bir ürünü olarak ortaya çıktı. Bir defa Iraklı Şiiler ve İran, Iraklı Sünnileri tatmin edecek bir yol bulmuş değiller. Ülkedeki siyasi seçkinler herhangi bir yol bulamadı. Ülkede demokrasi kültürünün olmaması seçkinlerin müzakereyle sonuç alamamasına neden oluyor, herkes birbirinin önerilerini reddediyor. Sünnilerin nasıl tatmin olacağını sormaları lazım önce. Maliki de bu rahatsızlığın sonucunda devreden çıkarıldı. Bugün Şiilerin yaşadığı yerlere Sünniler, Sünnilerin yaşadığı yerlere Şiiler giremiyor. Yalnızca Irak içinde Şii ve Sünniler değil, Suudi Arabistan, Türkiye, İran da birbirleriyle anlaşma konusunda olumlu bir noktada değil. Anlaşmaya çok uzak olmaları çatışmaları da artırıyor.

Gerçek bir çözüm için mezhepsel ayrılıkları bir tarafa bırakarak uzun süreli ve adaletli bir planın hazırlanması gerekiyor. Fakat ortada böyle bir irade yok.